در سال‌های اخیر، نوشیدنی‌های انرژی‌زا، با بسته‌بندی‌های پر زرق و برق و وعده افزایش هوشیاری، به نوشیدنی محبوب بسیاری از نوجوانانی تبدیل شده‌اند که به دنبال افزایش سریع انرژی، تمرکز یا عملکرد ورزشی هستند. این شهرت و محبوبیت باعث شده که راه خود را به فروشگاه‌ها، بوفه مدارس و حتی کیف مدرسه نوجوانان پیدا کنند. اما در پشت ظاهر زیبا و فریبنده آن‌ها، نگرانی‌های جدی در مورد میزان بالای کافئین و قند این نوشیدنی‌ها وجود دارد که می‌تواند خطرات قابل توجهی برای سلامتی، به ویژه برای نوجوانانی که بدن و مغز آن‌ها هنوز در حال رشد است، ایجاد کند.

خطرات سلامتی نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای نوجوانان:

1- میزان بالای کافئین

کافئین به دلیل داشتن خاصیت تحریک کنندگی سیستم عصبی، با هدف بهبود تمرکز و رفع موقت خستگی در مقادیر متوسط مصرف می‌شود. اما نوشیدنی‌های انرژی‌زا برای داشتن اثرات قابل توجه، مقادیر بالایی از آن را دارند. در خصوص نوجوانان زیر 18 سال، آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌کند که روزانه بیش 100 میلی‌گرم مصرف نشود. با این حال، در اغلب نوشیدنی‌های انرژی‌زا، کافئین بیش از این حد و حتی تا 300 میلی‌گرم در هر نوشیدنی وجود دارد. مصرف بیش از حد کافئین می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهد، باعث بی‌خوابی و اختلالات خواب، اضطراب، بی‌قراری، سردرد و سرگیجه شود، و نیز می‌تواند ایجاد وابستگی به کافئین کند.

2- افزایش ناگهانی قند

یکی از مواد موجود در نوشیدنی‌های انرژی‌زا، قند می‌باشد. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند که کودکان و نوجوانان روزانه بیش از ۲۵ گرم قند افزوده مصرف نکنند. این نوشیدنی‌ها به تنهایی در یک وعده می‌توانند تا دوبرابر این مقدار را داشته باشند. در نتیجه، می‌توانند احتمال ابتلا به چاقی، پوسیدگی دندان و التهاب سیستمیک را افزایش دهند.

ترکیب کافئین و شکر اثر هم‌افزایی داشته که باعث یک افزایش سریع اما کوتاه مدت در انرژی می‌شوند، اما به دنبال آن، افت شدید انرژی رخ می‌دهد که نوجوانان می‌تواند بیش از قبل احساس خستگی کند.

چرا نوجوانان به آسیب‌پذیر هستند؟

سنین نوجوانی یک مرحله حیاتی برای رشد جسمی و روانی در زندگی فرد است. در این سنین نیاز به خواب با کیفیت بیشتر است و مغز نوجوان نسبت به محرک‌ها حساس‌تر می‌باشد. در کنار این آسیب‌پذیری ذاتی در این سنین، نوجوانی یک مرحله همراه با فشارهای تحصیلی و استرس‌های اجتماعی می‌باشد. پس، به عنوان یک راه حل سریع، نوجوانان به این نوشیدنی‌ها روی می‌آورند. اما متاسفانه، مصرف انرژی‌زاها می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد و منجر به کمبود خواب شود که به نوبه خود به عملکرد تحصیلی، رشد و ثبات عاطفی آسیب می‌زند، نوسانات خلقی، اضطراب و تحریک‌پذیری را افزایش می‌دهد که در نهایت بر روابط اجتماعی تأثیر می‌گذارد. از طرف دیگر، میزان بالای قند در این نوشیدنی‌ها، آغازگر چاقی بوده که تا دوران بزرگسالی ادامه خواهد داشت و زمینه ابتلا به انواع بیماری‌های مزمن از جمله دیابت، فشارخون و مشکلات قلبی-عروقی می‌باشد.

حال که از مضرات این نوشیدنی‌ها آگاه شدیم، چه می‌توان کرد؟

بهتر است والدین عادات سبک زندگی سالم را به نوجوانان خود بیاموزند و عملی کنند. داشتن ۸ تا ۱۰ ساعت خواب در شب، خوردن وعده‌های غذایی منظم حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده، پروتئین، فیبر و چربی‌های سالم، آبرسانی بدن با آب، دمنوش‌های گیاهی و نوشیدنی‌های طبیعی، و داشتن فعالیت جسمانی منظم برای تقویت طبیعی خلق و خو و انرژی، از این جمله هستند.

به علاوه، باید مراقب روش‌های بازاریابی برای این نوشیدنی‌ها که اغلب نوجوانان را مستقیماً هدف قرار می‌دهند، بود. این روش‌ها، فرهنگی را ایجاد کرده‌اند که در آن مصرف بیش از حد این نوشیدنی‌ها عادی تلقی شده و حتی در مواردی مورد تحسین قرار می‌گیرد. والدین و خود نوجوانان باید در مورد آنچه در این نوشیدنی‌ها وجود دارد، آگاه باشند تا انتخاب‌های هوشمندانه‌تر و ایمن‌تری داشته باشند.

سلامتی و انرژی از یک قوطی به دست نمی‌آید، بلکه از خواب کافی، غذای مغذی، مصرف مایعات کافی و فعالیت جسمانی منظم حاصل می‌شود./ف.نوروزی فرد

«دکتر محمد علی محسن‌پور» دکترای تحصصی تغذیه، گروه تغذیه جامعه، دانشکده تغذیه و علوم غذایی دانشگاه علوم پزشکی شیراز